1. Uvod
Zaštita i promocija bogatstva i različitosti evropskog kulturnog nasleđa, danas je jedan od fundamentalnih ciljeva Saveta Evrope. Regionalni i manjinski jezici su u mnogome deo tog nasleđa. Ratifikacijom Evropske Povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima iz 1992. godine, države članice Saveta Evrope dobijaju mogućnost da potvrde svoju posvećenost zaštiti tog nasleđa.
Nacrt Povelje, izrađen na Konferenciji lokalnih i regionalnih vlasti Evrope, usvojen je od strane Komiteta ministara Saveta Evrope kao konvencija 25. juna 1992. godine. Otvorena je za potpisivanje u Strazburu 5. novembra, 1992. godine, a na snagu je stupila 1. marta 1998. godine.
Povelju je ratifikovalo 25 država (Jermenija, Austrija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kipar, Republika Češka, Danska, Finska, Nemačka, Mađarska, Lihtenštajn, Luksemburg, Crna Gora, Holandija, Noreška, Poljska, Rumunija, Srbija, Slovačka, Slovenija, Španija, Švrdska, Švajcarska, Ukrajina i Velika Britanija). Osam država ju je potpisalo, a neke od njih će je uskoro i ratifikovati.
2. Koja je svrha Povelje ?
Povelja je konvencija izrađena, s jedne strane, da štiti i promoviše regionalne i manjinske jezike kao ugrožene aspekte evropskog kulturnog nasleđa, a s druge da omogući njihovim govornicima korišćenje u privatnom i javnom životu. Njena je svrha prevashodno kulturna. Pokriva regionalne i manjinske jezike, netoritorijalne i manje korišćene službene jezike.
Prvo i najvažnije, Povelja nabraja značajne ciljeve i principe koje bi države trebalo da primene na sve regionalne ili manjinske jezike koji postoje na njihovim teritorijama.
Drugo, Povelja sadrži niz konkretnih mera, namenjenih da olakšaju i ohrabre korišćenje specifičnih regionalnih ili manjinskih jezika u javnom životu.
Ona pokriva jezike koji se tradicionalno koriste u državi, ali ne jezike koji su u vezi sa skorijim migracijama ili dijalektima zvaničnog jezika.
Povelja obezbeđuje, koliko god je moguće, da se regionalni ili manjinski jezici koriste u obrazovanju i medijima, njihovu upotrebu u javnim i administrativnim okvirima, u ekonomskom i društvenom životu, u oblasti kulturnih aktivnosti i međugraničnoj razmeni.
Temelji se na shvatanju koje u potpunosti poštuje nacionalni suverenitet i teritorijalni integritet država i ne podrazumeva odnose između zvaničnih jezika i regionalnih ili manjinskih jezika u takmičarkom ili antagonističkom smislu. Razvoj regionalnih ili manjinskih jezika ne sme ugroziti poznavanje i promociju službenih jezika. Povelja se rukovodi svesnom odlukom koja podrazumeva usvajanje interkulturalnog i multikulturalnog pristupa, po kojoj svaka jezička kategorija ima svoje mesto. Države moraju uzeti u obzir kulturološku i društvenu stvarnost.
3. Definicije
Povelja ne ustanovljava listu evropskih jezika koji se smatraju regionalnim ili manjinskim, već članom 1 o određuje šta oni podrazumevaju.
Kako je definisano Poveljom, “regionalni ili manjinski jezici” su jezici tradicionalno u upotrebi na određenoj teritoriji jedne države od strane državljana te države koji čine brojčano manju grupu od ostatka stanovništva te države; oni su različiti od zvaničnog jezika te države i ne uključuju dijalekte zvaničnog jezika te države ili jezike radnika migranata.
Izraz “teritorija u kojoj su regionalni ili manjinski jezici u upotrebi” označava geografsku oblast u kojoj su pomenuti jezici sredstvo izražavanja određenog broja ljudi čime se opravdavaju različite mere zaštite i unapređenja predviđene ovom Poveljom.
Pojam “neteritorijalni jezici” odnosi se na one jezike koje koriste državljani države članice koji se razlikuju od jezika koji su u upotrebi kod ostalog stanovništva države ali koji, iako se tradicionalno koriste na teritoriji te države, ne mogu da budu poistovećeni sa nekom njenom konkretnom teritorijom.
4. Koje obaveze preuzima država ratifikacijom Povelje ?
Demografska situacija jezika na koje se odnosi Povelja, razlikuje se se od jezika do jezika i pokriva širok spektar oblasti (društveni, politički, ekonomski). U skladu sa tim sistem preuzimanja obaveza prema Povelji, omogućava državama da usvoje mere zaštite za svaki jezik pojedinčano, u zavisnosti od njegovog položaja i troškova neophodnih za njegovu primenu
Povelja ima dva dela – opšti u kojem su sadržani principi koji je odnose na sve države ugovornice i na sve regionalne ili manjinske jezike (Deo II) i Deo III u kome su sadržane specifične i praktične obaveze država, koje se mogu razlikovati od zemlje do zemlje i od jezika do jezika.
5. Osam fundamentalnih principa koji se odnose na sve jezike (Deo II, član 7)
U Delu II su izneti glavni principi i ciljevi na kojima države moraju zasnivati svoju politiku, zakonodavstvo i praksu i koji predstavljaju neophodni okvir za očuvanje jezika na koje se odnose:
Priznavanje regionalnih ili manjinskih jezika kao kulturnog bogatstva;
Poštovanje geografske oblasti svakog regionalnog ili manjinskog jezika;
Potreba za odlučnom akcijom promovisanja tih jezika;
Ohrabrivanje korišćenja tih jezika, u govornoj i pisanoj formi, u javnom i privatnom životu;
Određivanje odgovarajućih oblika i načina učenja i podučavanja takvih jezika na svim nivoima;
Promocija međudržavne razmene;
Zabrana svih vidova neopavdanog razlikovanja, isklučenja ili restrikcija prilikom korišćenja regionalnih ili manjinskih jezika, koji imaju za cilj da obeshrabre ili umanje njihov razvoj i opstanak;
Promocija međusobnog razumevanja svih lingvističkih grupa na teritopriji države.
6. Izbor 68 konkretnih mera u sedam oblasti javnog života (Deo III, članovi 8 -14)
Deo III sadrži detaljna pravila u brojnim oblastima, od kojih su neka sadržana i u Delu II. Države se obavezuju da primenjuju mere koja su usvojile. Kao prvo, moraju odrediti jezike na koje će se ovaj deo odnositi, a onda odabrati najmanje 35 mera za svaki jezik pojedinačno. Veliki broj odredaba sadrži nekoliko opcija, koje se razlikuju po jačini, a od kojih se jedna mora odabrati “u skladu sa položajem jezika”.
Države se zatim ohrabruju da mere proširuju, u skladu sa svojim zakonodavstvom i finanskijskim mogućnostima.
Oblasti javnog života, koje korespondiraju sa članovima Dela III, od kojih se neki moraju preuzeti su:
Obrazovanje;
Sudska ovlašćenja;
Upravne vlasti i javne službe;
Sredstva javnog informisanja;
Kulturne aktivnosti i pogodnosti;
Ekonomski i društveni život;
Prekogranična razmena.
Tekst povelje o jezicima
Tekst Povelje o jezicima na srpskom jeziku (ćirilica)
Tekst Povelje o jezicima na srpskom jeziku (latinica)
Tekst Povelje o jezicima na albanskom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na bosanskom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na bugarskom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na češkom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na hrvatskom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na mađarskom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na makedonskom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na nemačkom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na romskom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na rumunskom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na slovačkom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na slovenačkom jeziku
Tekst Povelje o jezicima na ukrajinskom jeziku (1)
Tekst Povelje o jezicima na ukrajinskom jeziku (2)
Tekst Povelje o jezicima na engleskom jeziku
………………………………………………………………………………………………………………………
Podnošenje periodičnih izveštaja o primeni Povelje
Svaka država ugovornica mora podneti peridični izveštaj Generalnom sekretaru Savete Evrope, svake treće godine i obrazložiti politiku i aktivnosti koje preduzima u cilju ispunjavanja preuzetih obaveza.
Prvi izveštaj se mora podneti godinu dana nakon ratifikacije, a potom svake treće godine.
…………………………………………………………………………………………………………………………
Izrada periodičnih izveštaja
Izveštaji se moraju sastavljati prema smernicama usvojenim od strane Komiteta ministara Saveta Evrope, koje određuju strukturu državnih izveštaja. Do sada su usvojena dva takva uputstva, jedno za inicijalni izveštaj i drugo za izveštaje koji se podnose svake treće godine.
O monitoringu Povelje
Monitoring primene Evropske Povelje o regionalnil ili manjinskim jezicima
Evropska Povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima podrazumeva mehanizam monitoringa kojim se procenjuje primena Povelje u zemljama ugovornicama i ustanovljavaju potrebe za eventualnim poboljšanjima u zakonodavstvu, politici i praksi. Centralni elemenat mehanizma monitoringa predstavlja Komitet nezavisnih eksperata, osnovan u skladu sa članom 17. Povelje.
…………………………………………………………………………………………………………………………
Izveštaj Generalnog sekretara Parlamentarnoj skupštini
Jednom godišnje, Generalni sekretar Saveta Evrope je u obavezi da podnese Parlamentarnoj skupštini detaljan izveštaj o primeni Povelje. To daje mogućnost članovima evropskog parlamenta da se informišu o njenoj primeni i omogućava im da izvrše politički pritisak, ukoliko je to potrebno, na vlade u cilju preduzimanja adekvatnih mera.
…………………………………………………………………………………………………………………………
Monitoring se sprovodi svake treće godine, sledećim redosledom:
1. – Podnošenje periodičnih izveštaja od strane država ugovornica
Svaka država ugovornica mora da podnese periodični izveštaj Generalnom sekretaru, svake treće godine, da objasni svoju politiku prema manjinama i preduzme aktivnosti u cilju ispunjavanja preuzetih obaveza. Izveštaji se moraju izrađivati prema uputstvima koje je usvojio Komitet ministara Saveta Evrope, a u kojima se iznosi struktura državnih izveštaja. Izveštaji se objavljuju, a dostupni su ili u državi na koju se odnose ili u Savetu Evrope.
2 – Proces monitoringa koji sprovodi Komitet eksperata
Tokom svakog ciklusa monitoringa, Komitet:
Pregleda periodični državni izveštaj;
Tamo gde je to potrebno, postavlja pitanja državi ukoliko ima nedoumica u pojedinim delovima izveštaja;
Organizuje posete državama “na licu mesta” da bi se sastao sa vlastima, nevladinim organizacijama i drugim kompetentnim telima, u cilju evaluacije primene Povelje;
Istražuje informacije koje mu dostavljaju udruženja i drugi državni organi koji se bave jezicima;
Priprema svoj evalucioni izveštaj na temelju dobijenih informacija i podnosi ih Komitetu ministara, uključujući predlog preporuka koje će se uputiti državi.
3 – Preporuke Komiteta ministara državama ugovornicama
Nakon što prihvati izveštaj Komiteta eksperata, Komitet ministara može odlučiti da ga javno objavi. Takođe može doneti odluku da se izrade preporuke za državu ugovornicu u cilju preduzimanja neophodnih aktivnosti zarad harmonizovanja politike, zakonodavtsva i prakse sa Poveljom.
Uloga NVO u primeni i monitoringu Povelje
NVO se smatraju poželjnim partnerima države u promociji jezičke različitosti. Njihova je uloga presudna, i pre i nakon ratifikacije Povelje. Pre ratifikacije, one mogu pomoći državi da odabere jezike koje će štititi, kao i odredbe Dela III Povelje koje će se primenjivati u zemlji. Njihova uloga u monitoringu je i savetovanje komiteta eksperata i državnih vlasti o problemima koji se mogu pojaviti tokom primene Povelje.
